Z poprzednich wpisów wiesz już – kto to jest nieletni oraz kiedy nieletni może stanąć przed Sądem rodzinnym. Dzisiaj dowiesz się natomiast co grozi nieletniemu, który popełnił czyn karalny bądź dopuścił się zachowań kwalifikowanych jako demoralizacja.
Jakie instrumenty ma w rękach Sąd, aby wyciągnąć konsekwencje wobec nieletniego?
Podstawową zasadą postępowań w sprawach nieletnich jest to, aby nieletniego przede wszystkim wychowywać. Funkcja represyjna schodzi więc na nieco dalszy plan. Co zrozumiałe, Sąd rodzinny dysponuje więc innymi środkami niż Sąd karny.
Dla zainteresowanych poniżej przedstawiam szczegółowy wykaz z ustawy, co dokładnie w postępowaniu w sprawach nieletnich może zrobić Sąd rodzinny. Tych, którzy nie lubią czytać przepisów prawnych, w pełni rozumiem i jednocześnie zachęcam do przejścia od razu do mojego komentarza pod przepisami.
Środki wychowawcze wobec nieletnich
Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
1) udzielić upomnienia;
2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;
3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;
5) zastosować nadzór kuratora;
6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
9) orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;
10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.
Z mojej praktyki zawodowej wynika, że największą uwagę należy zwrócić na: upomnienie, nadzór rodziców, nadzór kuratora, umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz umieszczenie w zakładzie poprawczym. To chyba pięć najczęściej spotykanych środków wychowawczych orzekanych przez Sądy rodzinne.
Upomnienie to najłagodniejszy środek, z którym można spotkać się w przypadku pierwszego konfliktu z prawem nieletniego. Nadzór rodziców polega na zobowiązaniu rodziców do składania Sądowi pisemnego sprawozdania na temat zachowania dziecka w okresach ustalonych przez Sąd (np. raz na pół roku). Nadzór kuratora zakłada już większą ingerencję organów państwowych w życie rodziny. Zadaniem kuratora jest wizytowanie nieletniego w miejscu zamieszkania oraz sprawdzanie postępów w jego wychowaniu w określonych odstępach czasu.
MOW a zakład poprawczy
Do „poważniejszych” środków wychowawczych należy umieszczenie nieletniego w młodzieżowym ośrodku wychowawczym (tzw. „MOW”). Nie jest to wprawdzie jeszcze zakład poprawczy, ale ten środek zakłada już przebieg procesu wychowania nieletniego poza dotychczasowym miejscem zamieszkania. Oczywiście rodzina nieletniego w dalszym ciągu może się z nim widywać i utrzymywać z nim kontakt, ale nieletni znaczną część czasu spędza w młodzieżowym ośrodku, pracując ze swoimi wychowawcami.
Od młodzieżowego ośrodka wychowawczego należy odróżnić zakład poprawczy. Ten ostatni jest już najsurowszym środkiem, jaki może orzec Sąd rodzinny względem nieletnich sprawców. Pobyt w zakładzie poprawczym ma charakter stały, a czasowe opuszczenie zakładu możliwe jest już tylko w przypadku wydania specjalnej przepustki. Oczywiście w razie poprawy swojego zachowania nieletni może starać się o zwolnienie z zakładu poprawczego. Przeważnie powinno być to jednak udokumentowane opiniami wychowawców i dyrektora zakładu.
Jak wspominałem w poprzednich wpisach, środki wychowawcze mogą być stosowane względem nieletniego do ukończenia 21 roku życia. Zawsze warto jednak postarać się o wcześniejsze uchylenie środka wychowawczego.
Już wiele razy miałem przyjemność obserwować na sali rozpraw sytuacje, kiedy Sąd stwierdzał, że dalsze stosowanie środków wychowawczych względem konkretnego nieletniego jest bezcelowe, ponieważ proces wychowania przebiega już całkowicie prawidłowo. Zawsze myślę wtedy, że musi być to dla nieletniego powód do dumy. W końcu udało się zaliczyć jeden z pierwszych poważnych egzaminów życiowych. A to z pewnością daje nadzieję na lepszą przyszłość…