Czy środki uzyskane przez jednego z małżonków z tytułu zachowku wchodzą w skład jego majątku osobistego czy może to majątek wspólny małżonków?
Zachowek to instytucja, która ma chronić najbliższych krewnych zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie bądź nie zostali przez spadkodawcę obdarowani jeszcze za jego życia. W takiej sytuacji spadkobiercom (zstępnym, czyli dzieciom lub wnukom, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy) przysługuje co do zasady połowa wartości ich udziału w spadku, który by im przypadał, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. W przypadku gdy uprawnionym do zachowku jest osoba niezdolna do pracy bądź małoletni zstępny to zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału.
Od kogo można dochodzić zachowku?
Zachowku dochodzi się od faktycznego spadkobiercy i jest to zwykle roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia w/w wartości udziału (jego połowy bądź dwóch trzecich). Procesy o zachowek dotyczą więc zwykle znacznych sum pieniężnych, bo odnoszą się do całego majątku spadkodawcy. Jeśli w skład spadku wchodziła np. nieruchomość, to nawet połowa udziału może stanowić istotną kwotę.
Dlatego z punktu widzenia małżonków niewątpliwie ważna kwestią jest to czy środki uzyskane z zachowku przez jednego z nich wejdą w skład majątku wspólnego czy może będą stanowić wyłącznie majątek osobisty małżonka-spadkobiercy ustawowego.
Zachowek a majątek małżonków
Jako że zachowek bez wątpienia jest związany z dziedziczeniem po zmarłym, odpowiedzi udziela już właściwie sam Kodeks rodzinny i opiekuńczy. W jednym z przepisów wprost przewidziano bowiem, że w skład majątku osobistego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Co do zasady więc przedmioty pochodzące z dziedziczenia, w tym zachowek, będą wchodziły wyłącznie w skład majątku osobistego małżonka.
Potwierdzeniem tych słów jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.03.2011r.:
„Przepis art. 33 pkt 2 k.r.o. nie zawiera wzmianki o zachowku, jednak zarówno w piśmiennictwie, jak i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że także przedmioty majątkowe nabyte w ten sposób wchodzą w skład majątku osobistego. Uzasadnieniem takiego stanowiska jest przyjęcie, że suma należna w ramach roszczenia o zachowek jest w istocie swoistym ekwiwalentem udziału w spadku” (wyrok Sądu Najwyższego z 11.03.2011 r., sygn. akt: II CSK 405/2010)
Zachowek jest więc odpowiednikiem udziału w spadku, a w związku z tym musi należeć do majątku osobistego małżonka. Natomiast warto wspomnieć, że pieniądze z zachowku zainwestowane przez jednego z małżonków w majątek wspólny (np. kupno nowego wspólnego samochodu) mogą stanowić jego nakład na majątek wspólny i mogą być rozliczone w postępowaniu o podział majątku. O inwestowaniu pieniędzy osobistych w majątek wspólny napisałem kiedyś odrębny artykuł, do którego lektury zachęcam również w kontekście zachowku.