Przejdź do treści

Darowizna i jej odwołanie a majątek wspólny

Czy darowizna zawsze wchodzi w skład majątku osobistego małżonka czy istnieją od tej reguły jakieś wyjątki? Co dzieje się w przypadku, gdy darczyńca postanowi odwołać swoją darowiznę na rzecz małżonków w związku z nagannym zachowaniem tylko jednego z nich? Na te pytania odpowiedź znajdziesz w tym wpisie.

To już chyba dość powszechna wiedza, że przedmioty majątkowe nabyte przez darowiznę wchodzą w skład majątku osobistego małżonka, który został obdarowany.  Istnieje więc generalna zasada, że darowizna to majątek osobisty, ale czy zawsze tak jest? Prawo dopuszcza jednak w tym zakresie pewien wyjątek, który kryje się pod słowami: „chyba że darczyńca inaczej postanowił”.

Drugim wyjątkiem są przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków, które są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez darowiznę czy dziedziczenie, chyba że darczyńca lub spadkodawca inaczej postanowił. W przypadku takich rzeczy mamy więc do czynienia z odwróceniem domniemania, że przedmioty pochodzące z darowizny wchodzą w skład majątku osobistego.

Zatrzymam się jednak dłużej przy pierwszym przykładzie dotyczącym „innego postanowienia darczyńcy” odnoszącego się generalnie do wszystkich przedmiotów (poza urządzeniami domowymi). Może się więc zdarzyć tak, że darczyńca (np. rodzic jednego z małżonków) postanowi obdarować nie tylko swoje dziecko, ale także od razu jej/jego małżonka. Wtedy w umowie darowizny powinno znaleźć się jednak zastrzeżenie, że przedmiot darowizny wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. Co ciekawe, nie jest wtedy konieczne, aby małżonek był stroną takiej umowy darowizny.

Odwołując się do wyżej wymienionego przykładu, przedmiot darowizny wejdzie bowiem do majątku wspólnego także wtedy, gdy umowa darowizny będzie zawarta tylko pomiędzy rodzicem a jego dzieckiem i znajdzie się w niej zastrzeżenie, że przedmiot darowizny zostaje objęty wspólnością małżeńską. Obecność małżonka ani przyjęcie przez niego przedmiotu darowizny nie są wymagane dla skuteczności takiego rozporządzenia.

Cofnięcie darowizny

Czasem zdarzają się sytuacje, że darczyńca chciałby cofnąć swoją darowiznę z powodu nagannego zachowania obdarowanego. Przepisy Kodeksu cywilnego dopuszczają taką możliwość w razie „rażącej niewdzięczności obdarowanego”. Nie będę w tym miejscu zagłębiał się w tematykę co może być uznane za taką rażącą niewdzięczność, lecz skupię się na konsekwencjach takiego odwołania darowizny dla majątku wspólnego małżonków.

Oczywiście stawiam tutaj założenie, że przedmiot darowizny wszedł w skład majątku wspólnego małżonków. W przeciwnym razie (gdyby darowizna weszła wyłącznie w skład majątku osobistego małżonka) sytuacja ta nie różniłaby się niczym od klasycznego odwołania darowizny między darczyńcą a obdarowanym i należałoby po prostu ocenić czy zachodzą przesłanki z Kodeksu cywilnego.

Wśród prawników powstał pewien spór czy darowiznę uczynioną na rzecz obojga małżonków można w ogóle cofnąć z powodu nagannego zachowania tylko jednego z nich? Ustawowa wspólność małżeńska to tzw. współwłasność łączna, której nie da się podzielić na udziały. W związku z tym w trakcie trwania tej wspólności egzekucja z niej w stosunku do jednego z małżonków nie jest co do zasady możliwa. Gdyby przyjąć w sposób bezwzględny tę koncepcję, to wówczas darczyńcy przysługiwałby jedynie zwrot wartości pieniężnej połowy darowizny – od niewdzięcznego małżonka – na zasadzie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Wydaje się jednak, że przynajmniej na razie przesądzające znaczenie w tej kwestii ma niżej przytoczone orzeczenie Sądu Najwyższego:

W sytuacji, gdy przedmiot darowizny wszedł do majątku objętego wspólnością ustawową, odwołanie jej z powodu niewdzięczności (art. 898 § 1 KC) może być dokonane w stosunku do jednego z małżonków, także w stosunku do tego, który nie brał udziału w zawarciu umowy darowizny. W razie odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków rzecz darowana staje się przedmiotem współwłasności obojga małżonków w częściach równych, a darczyńca może żądać przeniesienia na niego udziału należącego do małżonka, w stosunku do którego darowiznę odwołał, gdyby zaś nie było to możliwe – zwrotu wartości tego udziału (art. 405 KC)” (Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28.09.1979r., III CZP 15/79)

A zatem reasumując – zgodnie z zasadą prawną ustanowioną przez pełny skład Sądu Najwyższego – odwołanie darowizny może być skuteczne także względem tylko jednego małżonka. Z chwilą dokonania takiej czynności przedmiot darowizny staje się tzw. współwłasnością w częściach ułamkowych – co umożliwia już wydzielenie w niej udziałów i egzekucję. Udział małżonka rażąco niewdzięcznego powróci więc do darczyńcy (w naturze, a nie w pieniądzu). W pozostałym zakresie właścicielem będzie małżonek obdarowany, który nie został uznany za rażąco niewdzięcznego. Między nim a darczyńcą powstanie więc nowy stosunek współwłasności.

Darowizny oraz przedmioty pochodzące z dziedziczenia to chyba dwa najczęściej pojawiające się w praktyce wyjątki od zasady domniemania wspólności ustawowej. Jak przy każdym wyjątku należy jednak pamiętać o gromadzeniu dowodów (przede wszystkim umowa darowizny), aby móc skutecznie wykazać ten fakt w postępowaniu i przekonać Sąd, iż przedmiot rzeczywiście wszedł w skład majątku osobistego.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

2024 Kancelaria Adwokacka Maciej Rodacki w Krakowie. Realizacja: Michał Ziółkowski.