Mieszkasz wraz z dzieckiem zagranicą, a chcesz rozwieść się w Polsce? W takiej sytuacji zasadnicze pytanie brzmi – czy Sąd w Polsce przy rozwodzie będzie rozstrzygał też o wszystkich kwestiach związanych ze wspólnym dzieckiem małżonków (władza rodzicielska, alimenty, kontakty) czy może w ogóle nie wypowie się na ten temat z uwagi na jego aktualne miejsce pobytu?
Zacznijmy od tego, że co do zasady w procesach o rozwód regulowana jest kompleksowo sytuacja całej rodziny. Oznacza to, że Sąd w pierwszym punkcie wyroku orzeka o rozwiązaniu małżeństwa i ewentualnie kwestii winy za rozkład pożycia, natomiast kolejne punkty orzeczenia dotyczą już przeważnie spraw małoletnich dzieci małżonków. Sąd rozwodowy orzeka więc komu powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej, ustala wysokość alimentów i ewentualnie harmonogram kontaktów z dzieckiem dla rodzica niesprawującego stałej opieki.
Wprowadźmy teraz element „zagraniczny”. Nie ulega wątpliwości, że jeżeli oboje małżonkowie mają obywatelstwo polskie, to zawsze mają oni prawo do wszczęcia sprawy o rozwód przed Sądem w Polsce. Niekiedy na takim właśnie rozwiązaniu zależy małżonkom (albo przynajmniej jednemu z nich) z uwagi na kulturę, zasady i zwyczaje obowiązujące w naszym kraju, a które mogłyby być jednocześnie obce w kraju aktualnego miejsca pobytu stron (lub jednej z nich). Taki wybór stron (strony) odnośnie Sądu należy zawsze uszanować, ponieważ prawo daje taką możliwość.
Jeśli chodzi natomiast o dzieci, to uważa się, że o ich sprawach orzekać powinien Sąd właściwy z uwagi na ich aktualne miejsce pobytu (właściwość tego Sądu utrzymuje się jeszcze w okresie trzech miesięcy od zmiany miejsca zamieszkania dziecka). Akty prawa międzynarodowego potwierdzają wprost tę zasadę. Wychodzi się bowiem z założenia, że Sąd – będący najbliżej dziecka – jest w stanie najlepiej orzekać o jego bieżącej sytuacji.
Od razu rzuca się więc w oczy, że może tutaj dojść do pewnego konfliktu. Z jednej strony rozwód powinien kompleksowo uregulować sytuację całej rodziny (w tym dzieci), a z drugiej strony wskazuje się, że właściwy do rozpoznawania spraw dotyczących dzieci powinien być Sąd aktualnego miejsca pobytu dziecka. W istocie mogą to być więc dwa różne Sądy.
Jak zatem ten konflikt rozwiązać? Co w sytuacji, gdy małżonek, mieszkający zagranicą wraz ze wspólnym dzieckiem stron, postanowi wnieść sprawę o rozwód w Polsce?
Dziecko zagranicą, właściwość Sądu przy rozwodzie
Rozwiązania są tutaj tak naprawdę dwa.
W pierwszym, Sąd w Polsce może zająć się sprawą kompleksowo i przyjąć ją w całości do rozpoznania, orzekając także w kwestiach dotyczących dziecka. Konieczne są jednak do spełniania dwa warunki (oba łącznie).
Warunek pierwszy jest dość oczywisty – co najmniej jeden z małżonków posiada odpowiedzialność rodzicielską (władzę rodzicielską) w stosunku do dziecka. Warunek drugi nie jest już jednak tak „łatwy” do spełnienia. Oboje małżonkowie muszą zaakceptować w sposób wyraźny właściwość Sądu, czyli to, że sprawa będzie kompleksowo rozpatrywana w Polsce. Ponadto, takie rozwiązanie ma leżeć w najlepszym interesie dziecka.
Dopiero po łącznym spełnieniu tych warunków, możliwe jest rozpoznawanie sprawy w całości przez polski Sąd.
A co jeśli któryś z tych warunków nie zostanie spełniony? Przykładowo może być przecież tak, że jeden z małżonków wcale nie będzie zainteresowany, aby ułatwić drugiemu przeprowadzenie takiego postępowania i nie wyrazi on zgody na rozpoznanie kwestii dotyczących dzieci przed polskim Sądem. Tego właśnie problemu dotyczy drugie rozwiązanie.
Wówczas mamy do czynienia z dość nietypową sytuacją – Sąd polski rozstrzygnie w wyroku o rozwodzie małżonków, natomiast nie będzie zajmował się wnioskami dotyczącymi dziecka (władzą rodzicielską, alimentami, kontaktami z dzieckiem). W tym zakresie pozew zostanie odrzucony z uwagi na brak jurysdykcji Sądu polskiego. Jeśli któraś ze stron będzie chciała sądownie uregulować także kwestie dotyczące dziecka, to powinna wystąpić do Sądu aktualnego miejsca pobytu dziecka (czyli zagranicą). Wtedy oczywiście sprzeciw drugiej strony nic już nie zmieni i sprawa będzie musiała się toczyć.
Problem może wydawać się dość abstrakcyjny, natomiast w praktyce obecnie w procesach coraz częściej spotykane są wątki zagraniczne. Zawsze dobrze więc wiedzieć, przed którym Sądem można skutecznie dochodzić swoich praw, a także praw dziecka.