Ostatnio w swojej praktyce zawodowej natknąłem się na ciekawy przypadek, który skłonił mnie do przygotowania tego wpisu. Małżonkowie żyją ze sobą w nie najlepszych relacjach, ale nie doszło jeszcze do rozwodu. Nikt nie złożył nawet pozwu rozwodowego. Nie została też ustanowiona rozdzielność majątkowa. Tymczasem kością niezgody okazał się być wspólny samochód…
Jeden z małżonków używa auta na co dzień, drugi zaś jedynie formalnie jest jego współwłaścicielem. Samochód był zakupiony za pieniądze wspólne małżonków w trakcie trwania małżeństwa. Nie ulega wątpliwości, że wchodzi on w skład majątku wspólnego małżonków.
Pewnego dnia małżonek, który nie używa tego pojazdu ani nie czerpie z niego żadnych korzyści, zaczął się zastanawiać – czy właściwie nie jest on w tej całej sytuacji stratny? Pomyślał sobie zapewne: „Skoro relacje z żoną wyglądają jak wyglądają, to może by tak teraz sprzedać jej ten cały samochód?”. Przynajmniej byłyby z tego jakieś pieniądze, a z samochodu i tak nigdy nie korzystał i pewnie to się już nie zmieni…
Umowa sprzedaży wspólnego samochodu między małżonkami
Na pierwszy rzut oka wszystko wygląda bardzo prosto i nie ma tutaj specjalnie żadnego problemu. Zastanówmy się jednak nad tą sytuacją bardziej dogłębnie.
Między małżonkami cały czas obowiązuję ustrój ustawowej wspólności majątkowej. Nie została ustanowiona rozdzielność majątkowa. Tymczasem podziału majątku wspólnego można dokonać dopiero po wprowadzeniu ustroju rozdzielności majątkowej – na skutek rozwodu bądź umowy majątkowej między małżonkami. Dopóki nie ma rozdzielności majątkowej, małżonków łączy tzw. współwłasność łączną, w której nie wyodrębnia się udziałów.
Czy zatem sprzedaż wspólnego samochodu drugiemu z małżonków w trakcie trwania wspólności majątkowej jest w ogóle możliwa?
Prawnicy rwali sobie włosy z głowy aż w końcu pojawiła się konieczność podjęcia w tym przedmiocie uchwały przez 7 sędziów Sądu Najwyższego. Ta uchwała przesądziła, że:
„w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej dopuszczalne jest rozporządzanie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka” (uchwała SN z dnia 10.04.1991 r., III CZP 76/90)
Wspólność majątkowa a czynności między małżonkami
Jakie były motywy takiej decyzji Sądu Najwyższego? Obowiązujące prawo nie przewiduje, żadnych – związanych z zawarciem małżeństwa- ograniczeń zdolności małżonków do czynności prawnych. A zatem małżonkowie powinni mieć prawo dysponowania majątkiem wspólnym w formach dozwolonych przez prawo.
Niezrozumiały byłby też zakaz zbywania składników majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jednego z małżonków, skoro małżonkowie mogą swobodnie zbywać składniki majątku wspólnego na rzecz osób trzecich. SN podkreślił, że instytucja wspólności ustawowej ma służyć przede wszystkim małżonkom a nie osobom trzecim.
Wątpliwości co do ważności czynności prawnych małżonków można by mieć tylko w przypadku, gdyby w drodze kilku umów próbowali oni celowo obejść przepisy o podziale majątku. Czyli gdyby w rzeczywistości próbowali podzielić cały majątek wspólny jeszcze przed ustanowieniem rozdzielności. Nie można tego robić. Niemniej jednak, takie działanie małżonków wynikałoby raczej z braku wiedzy niż rzeczywistych przeszkód w tym zakresie. Jeśli bowiem naprawdę zależałoby im na podziale majątku, to wystarczyłoby wcześniej w drodze umowy wprowadzić ustrój rozdzielności majątkowej i już podział byłby możliwy.
Wracając na koniec do sytuacji, od której rozpocząłem ten wpis, muszę stwierdzić, że czynność prawna (sprzedaż auta) pomiędzy mężem a żoną, polegająca na przesunięciach w ich majątkach w trakcie trwania wspólności majątkowej będzie co do zasady uważana za ważną w świetle prawa.