W polskim systemie prawnym przewidziane są sytuacje, w której określone prawo może przysługiwać tylko jednej osobie. Od razu widać, że ta koncepcja może kłócić się z sytuacją małżonków pozostających w ustroju majątkowej wspólności małżeńskiej, gdzie co do zasady wszystko jest wspólne.
Jak więc ustawodawca rozwiązał tę sytuacje?
Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie – są kolejnym wyjątkiem od zasady domniemania wspólności majątku małżonków i wchodzą w skład majątku osobistego małżonka, którego dotyczą. Nie byłoby możliwe pogodzenie tych praw z zasadą wspólności majątkowej i stąd to wykluczenie z mocy prawa stało się niejako konieczne.
Co to są prawa niezbywalne?
O jakie prawa może tutaj chodzić? Przyjmuje się, że o niezbywalności praw rozstrzyga szczególny ich charakter lub wyraźny przepis ustawy. Na gruncie prawa rodzinnego taki niezbywalny charakter można przypisać np. uprawnieniu do otrzymywania alimentów, które nie może być przedmiotem obrotu. Nie można więc przekazać prawa do alimentów w drodze umowy innej osobie.
Przekładając to na rozważania dotyczące majątku wspólnego małżonków – jeśli małżonek zawiera kolejne małżeństwo, a z poprzedniego małżeństwa przysługują mu jeszcze alimenty od byłego męża / żony, to te alimenty są wyłącznie majątkiem osobistym małżonka i nie wchodzą w skład majątku wspólnego nowego małżeństwa.
Jeśli chodzi natomiast o inne instytucje prawne pochodzące z kodeksu cywilnego, które mają charakter niezbywalny, to można wymienić tutaj przykładowo: użytkowanie, służebność osobistą czy prawo dożywocia. Te uprawnienia będą co do zasady wchodziły w skład majątku osobistego małżonka a nie majątku wspólnego.
Natomiast takie prawa niezbywalne jak prawo pierwokupu czy odkupu należą albo do majątku osobistego albo do majątku wspólnego – w zależności od przynależności do jednego z tych majątków przedmiotu, z którym dane prawo jest związane (czyli od tego, czego dotyczy pierwokup lub odkup).
Warto jeszcze wspomnieć, że prawami niezbywalnymi w rozumieniu tego przepisu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie są prawa, których zbywalność jest ograniczona jedynie czasowo. Muszą więc to być przedmioty trwale niezbywalne, co często wynika z samej ich istoty.
W osobnym wpisie omówię problematykę praw autorskich i pokrewnych w kontekście ich przynależności do majątku osobistego bądź wspólnego małżonków.