Zobowiązania jednego z małżonków to jeden z najczęstszych powodów ustanowienia ustroju rozdzielności majątkowej między małżonkami. Czy każde zaciągnięcie długu bez konsultacji z drugim małżonkiem może prowadzić do ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej przez Sąd? Co z długami dotyczącymi działalności gospodarczej jednego z małżonków?
Zauważyłem, że dość powszechna jest wiedza, że w przypadku, gdy jeden z małżonków zaciąga jakieś ryzykowne zobowiązania, to ten drugi małżonek może „coś” zrobić. Nieco mniej powszechna jest już wiedza – co konkretnie w takim przypadku można zrobić. Są jednak i takie osoby, które wiedzą, że istnieje coś takiego jak przymusowe ustanowienie rozdzielności majątkowej przez Sąd i niekiedy można tego dokonać nawet z mocą wsteczną w stosunku do daty wniesienia powództwa.
Kredyt, pożyczka, długi małżonka a rozdzielność majątkowa
Czy zawsze będzie jednak tak, że Sąd weźmie w obronę małżonka, który nic nie wiedział o zobowiązaniu swojego małżonka? Innymi słowy, czy wystarczające do ustanowienia przez Sąd ustroju przymusowej rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami będzie zaciągnięcie przez jednego z małżonków jakiegokolwiek długu bez zgody drugiego małżonka?
Na takie pytania muszę udzielić odpowiedzi negatywnej. Może być przecież tak, że małżonek zaciągając jakiś dług, działał w interesie rodziny. Pożyczka na zakup dobra, które jest usprawiedliwione interesem rodziny, nie może być oceniana negatywnie. Jeżeli taka pożyczka rzeczywiście została spożytkowana na bieżące potrzeby rodziny (koszty utrzymania, opłaty mieszkaniowe, wyżywienie, odzież itd.), to wówczas nie może być mowy o ustanowieniu rozdzielności majątkowej z powodu zaciągnięcia takiego zobowiązania przez jednego z małżonków.
Oczywiście problem pojawia się wtedy, kiedy kredyt czy pożyczka nie mają nic wspólnego z interesem rodziny. Jeżeli dodatkowo istnieje prawdopodobieństwo, że małżonek może dopuścić się zaciągania podobnych zobowiązań w przyszłości (z uwagi np. na nałóg alkoholowy bądź hazardowy), to z całą pewnością ustanowienie ustroju rozdzielności majątkowej może być zasadne.
Tę subtelną różnicę opisał kiedyś Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń. Cytuję je poniżej, ponieważ może ułatwić zrozumienie całego zagadnienia.
„Nie samo zaciągnięcie długu, nawet znacznego, lecz dopiero zaciągnięcie takiego długu, który nie był usprawiedliwiony interesem rodziny kwalifikuje zachowanie pozwanego małżonka jako naganne i przy istnieniu niepomyślnych prognoz co do tego, aby małżonek ten powstrzymał się w przyszłości od tego rodzaju zachowania, spełnia warunki do uznania zaciągnięcia długu za ważny powód w rozumieniu art. 52 KRO.”(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.2.1995 r., III CRN 7/95)
Kredyt na działalność gospodarczą a rozdzielność majątkowa
Z punktu widzenia tego wpisu istotne wydaje się też zagadnienie dotyczące kredytów zaciąganych w związku z prowadzoną przez jednego z małżonków działalnością gospodarczą.
Nie da się ukryć, że korzyści z prowadzonej działalności gospodarczej uzyskuje przeważnie cała rodzina. A przynajmniej tak powinno być w prawidłowo funkcjonującej rodzinie. W związku z tym, trzeba też pogodzić się z tym, że w przypadku ewentualnych niepowodzeń przy prowadzeniu działalności gospodarczej, konsekwencje mogą dotknąć również całej rodziny. Negatywne skutki nie ograniczają się więc wyłącznie do małżonka prowadzącego działalność. Poniżej prezentuję orzeczenie Sądu Najwyższego na ten temat.
„Dług zaciągnięty w interesie rodziny może oznaczać nie tylko jak dotychczas dług zaciągnięty na utrzymanie rodziny, ale często także dług zaciągnięty na działalność gospodarczą, a niepowodzenia w niej nie mogą obciążyć jedynie małżonka ją prowadzącego, chyba że działania jego były tak rażąco nieracjonalne, iż wykraczają poza mieszczące się w ryzyku związanym z działalnością gospodarczą.” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.4.1995 r., III CRN 2/95)
A zatem, zgodnie z powyższym orzeczeniem, tylko działanie rażąco nieracjonalne przy prowadzeniu działalności gospodarczej jednego małżonka, mogłoby spowodować, że odpowiedzialność zostanie całkowicie zdjęta z drugiego małżonka. Jeżeli natomiast nie dojdzie do przekroczenia granicy „dopuszczalnego ryzyka”, to wówczas przyjmuje się, że drugi małżonek musiał liczyć się z tym, że z działalnością gospodarczą związane są korzyści, ale także i straty.
Na koniec pozostaje więc stwierdzić, że nie każdy dług zaciągnięty przez jednego z małżonków będzie prowadził do powstania możliwości ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej między małżonkami. Będzie tak wyłącznie w przypadku długów, które nie zostały zaciągnięte w interesie rodziny. Natomiast przyjmuje się, że długi związane z działalnością gospodarczą jednego z małżonków mogą obciążyć obojga małżonków, jeśli tylko małżonek prowadzący działalność nie dopuszczał się rażąco nieracjonalnych zachowań w tym zakresie.