Czy dziadkowie są uprawnieni do przejęcia stałej opieki nad swoimi wnukami, zastępując w tym zakresie rodziców? Czy dziadkowie mogą wystąpić z takim wnioskiem do Sądu opiekuńczego?
Zdarzają się niestety sytuacje, kiedy rodzice dziecka nie są w stanie sprawować nad nim opieki. Powody mogą być różne, ale najczęściej dotyczy to problemów z alkoholem lub innymi używkami, opuszczeniem dziecka przez rodziców (pobyt w zakładzie karnym lub zagranicą bez podania żadnej informacji o miejscu pobytu) bądź stanem zdrowia (poważna choroba uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej).
Dziadkowie jako rodzina zastępcza
Wówczas dochodzi najczęściej do ograniczenia bądź pozbawienia władzy rodzicielskiej obojga rodziców (jeśli oczywiście problem dotyczy ich obojga). W takiej sytuacji obowiązkiem Sądu rodzinnego jest zapewnienie dziecku należytej opieki. Między prawnikami pojawiały się spory o to czy dziadkowie są uprawnieni do wystąpienia z wnioskiem o ograniczenie władzy rodzicielskiej rodziców bądź jednego z nich. Jaki pogląd obecnie dominuje?
Zdaniem większości dziadkowie mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeśli w tej samej sprawie żądają również ustanowienia siebie jako „rodzinę zastępczą”. Nie ulega wówczas wątpliwości, że dziadkowie legitymują się interesem prawnym w takim postępowaniu, a zatem spełniają wymóg art. 510 § 1 KPC .
Co jednak w sytuacji, gdy dziadkowie nie chcą być formalnie ustanowieni jako rodzina zastępcza dla dziecka, a piszą do Sądu jedynie w celu zawiadomienia, że w danej rodzinie „źle się dzieje”? Można by dyskutować, czy w takim przypadku dziadkowie mogą być uznani jako strona postępowania. Trudno bowiem jednoznacznie wskazać na ich interes prawny. Dlatego właśnie najczęściej w takich sprawach Sąd wszczyna postępowanie w przedmiocie władzy rodzicielskiej z urzędu i przesłuchuje dziadków jako świadków.
Z powyższych rozważań wynika już właściwie odpowiedź na moje tytułowe pytanie – tak, dziadkowie mogą przejąć stałą opiekę nad dzieckiem, zastępując rodziców. Formalnie stanowią oni wówczas rodzinę zastępczą dla takiego dziecka. W praktyce takie rozwiązanie rzeczywiście funkcjonuje, bo w razie przeszkody po stronie rodziców, to właśnie dziadkowie są zwykle pierwszym „kołem ratunkowym” i sędziowie rozważają czy można przyznać im stałą opiekę nad dziećmi.
Prawo dziadków do kontaktów z wnukami
Na koniec warto jeszcze wspomnieć, że niezależnie od kwestii wykonywania władzy rodzicielskiej, dziadkowie mają prawo do utrzymywania kontaktów z wnukami. To uprawnienie wynika wprost z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ale jest także mocno akcentowane przez orzecznictwo sądów. Dla przykładu przytoczę tutaj jedną z uchwał Sądu Najwyższego:
„Rodzice, jak to wyżej wywiedziono, mają obowiązek dbałości o rozwój dziecka w imię jego dobra. Powinni zatem dla pełnego rozwoju jego osobowości umożliwić dziecku kontaktowanie się z jego krewnymi (dziadkami) przy właściwej ich postawie i korzystnym wpływie na dziecko. Kontakty te, wynikające często z silnych więzów emocjonalnych, zwłaszcza dziadków z wnukami, wychowujących je od niemowlęcia, mogą wpływać na lepsze wychowanie i rozwój duchowy dziecka oraz sprzyjają kontynuowaniu więzów wielopokoleniowej rodziny. Takie zachowanie dziadków, okazywanie przywiązania i dbałości o wnuki nie tylko nie kłóci się z interesem dziecka, ale jest ono dla jego dobra.” (Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 14 czerwca 1988 r., III CZP 42/88)
Jeśli zatem któryś z rodziców utrudnia dziadkom kontakty z dzieckiem, to dziadkowie mają prawo wystąpić o sądowne uregulowanie kontaktów poprzez wskazanie konkretnych dni i godzin spotkań wnuków z dziadkami. Jeśli spotkania te nie będą zagrażały dobru dziecka, to Sąd rodzinny powinien przychylić się do wniosku dziadków. Oczywiście Sąd zawsze będzie miał jednak na uwadze przede wszystkim dobro dziecka.
***
Kancelaria Adwokacka Maciej Rodacki, zakres usług: prawo rodzinne (rozwód, alimenty, podział majątku, władza rodzicielska, kontakty z dzieckiem, sprawy przeciwko nieletnim) oraz inne.
tel: 693 253 807
e-mail: kontakt@adwokatrodacki.pl
