Niestety coraz częściej w rodzinach dochodzi do sytuacji zastraszania jednego z rodziców przez drugiego, że wyjedzie z dzieckiem zagranicę. Pisałem już kiedyś odrębne teksty na temat tego, że wyjazd zagraniczny jest niewątpliwie „istotną sprawą dziecka” i co do zasady wymaga zgody obojga rodziców, nawet w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej jednego z nich (niekwestionowanym wyjątkiem jest tylko pozbawienie władzy rodzicielskiej).
Co więc zrobić, gdy jeden z rodziców bezprawnie, bez zgody drugiego rodzica wywiózł dziecko zagranicę i nie zamierza powrócić do kraju?
W takiej sytuacji mamy do czynienia z uprowadzeniem dziecka zagranicę i przeciwdziałać takim sytuacjom ma Konwencja Haska z 25 października 1980 r. dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę. Polska jest stroną konwencji od 1992 r. Kiedy możliwe jest nakazanie powrotu dziecka do kraju w trybie tej konwencji?
Kiedy dziecko można uznać za „uprowadzone”?
Musi być spełnione kilka warunków. Po pierwsze, dziecko nie ukończyło jeszcze 16 lat. Po drugie, dziecko rzeczywiście zostało zabrane przez drugiego rodzica w sposób bezprawny tj. z naruszeniem przysługującego drugiemu rodzicowi prawa do opieki. To prawo może wynikać z orzeczenia sądowego bądź wprost z ustawy (jeśli do tej pory Sąd nie wydawał żadnych orzeczeń w sprawie takiej rodziny). Po trzecie, aby zastosowanie miała Konwencja Haska uprowadzenie musi mieć miejsce na terytorium innego państwa, które również jest stroną tej konwencji.
O fakcie uprowadzenia bądź zatrzymania dziecka należy niezwłocznie (najpóźniej przed upływem 1 roku) powiadomić Ministerstwo Sprawiedliwości, które jest w Polsce organem właściwym do zajmowania się tego typu sprawami. Można też zwrócić się bezpośrednio do organu centralnego państwa, w którym dziecko przebywa na skutek uprowadzenia.
Jak i gdzie złożyć wniosek o zwrot dziecka?
W powyższym celu trzeba złożyć stosowny wniosek o zwrot dziecka. Wniosek sporządza się w języku polskim, ale powinien być także przetłumaczony na język państwa, w którym dziecko przebywa. Koszty tłumaczenia obciążają niestety wnioskodawcę. Przetłumaczyć trzeba też wszystkie dokumenty dołączone do wniosku, np. pełnomocnictwo wnioskodawcy dla organu centralnego państwa wezwanego. Wnioskodawca nie ponosi natomiast kosztów sądowych takiej sprawy.
Następnie wniosek kierowany jest do Sądu państwa, do którego dziecko zostało uprowadzone. Celem takiego postępowania jest niezwłoczny powrót dziecka do państwa miejsca jego stałego pobytu. Decyzja Sądu powinna zapaść w ciągu 6 tygodni od złożenia wniosku. Jeśli zajdą stosowne przesłanki, Sąd zarządza niezwłoczny powrót dziecka do kraju jego stałego pobytu.
W Konwencji przewidziane są wyjątki, kiedy Sąd może odmówić wydania nakazu powrotu dziecka do kraju jego stałego pobytu. Jest to możliwe wtedy gdy:
I. osoba sprzeciwiająca się wydaniu wykaże, że wnioskodawca nie wykonywał prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zaakceptował uprowadzenie;
II. osoba sprzeciwiająca się wydaniu wykaże, że istnieje poważne ryzyko, iż powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną;
III. dziecko sprzeciwia się powrotowi, a osiągnięty przez nie wiek i stopień dojrzałości uzasadnia uwzględnienie jego opinii;
IV. wniosek o wydanie wpłynął do właściwej władzy państwa wezwanego po upływie roku od dnia uprowadzenia, a dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska;
V. zwrotowi dziecka sprzeciwiają się podstawowe zasady państwa wezwanego dotyczące ochrony praw człowieka i podstawowych wolności.
Rozpatrując kwestię czy w sprawie zachodzi jeden z wyżej wymienionych wyjątków, Sąd powinien zawsze kierować się dobrem dziecka. Jednocześnie podkreśla się, iż wyjątki te należy interpretować bardzo wąsko. Bezprawne wywożenie dzieci zagranicę przez jednego z rodziców jest niewątpliwie zjawiskiem negatywnym, z którym należy walczyć. Patrząc na powyższe przesłanki, na pewno ważne jest to, aby w sprawie działać szybko, bo to zwiększa szansę na skuteczność tego postępowania.
W kolejnym wpisie, odpowiem na pytanie czy rodzic uprowadzający dziecko zagranicę dopuszcza się popełnienia przestępstwa na gruncie polskiego kodeksu karnego.