W ostatnim wpisie zajmowałem się kwestią uprowadzenia dziecka zagranicę przez jednego z rodziców wbrew woli drugiego. Konwencja Haska służy do tego, aby doprowadzić do powrotu takiego dziecka do kraju jego stałego miejsca pobytu. Niezależnie od tamtej procedury, omówionej przeze mnie w poprzednim wpisie, można zastanowić się czy rodzic bezprawnie zabierający dziecko zagranicę dopuszcza się przestępstwa uprowadzenia opisanego w art. 211 polskiego kodeksu karnego?
Na wstępie zaznaczę, że wspomniany przepis kodeksu karnego dotyczy dziecka w wieku do lat 15 bądź osoby nieporadnej. Przedmiotem ochrony jest tutaj instytucja opieki. Z punktu widzenia popełnienia tego przestępstwa, nie ma znaczenia czy osoba małoletnia bądź nieporadna chciała przebywać z osobą „uprowadzającą” czy też nie. Nie badamy więc w ogóle woli osoby małoletniej czy nieporadnej.
Istotne jest natomiast czy uprowadzenie bądź zatrzymanie dziecka nastąpiło wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru. Uprawnienie do sprawowania opieki lub nadzoru wynika najczęściej z ustawy bądź orzeczenia sądowego. Na tej drodze ustalana bądź ograniczana jest bowiem władza rodzicielska nad dzieckiem. W postępowaniu dotyczącym w/w przestępstwa badamy więc przede wszystkim, jaka była wola osoby, która jest powołana do sprawowania opieki – najczęściej będą to rodzice.
Uprowadzenie dziecka a odpowiedzialność karna
Pytanie zasadnicze dla tego wpisu jest następujące: czy przestępstwa uprowadzenia opisanego w art. 211 kodeksu karnego może dopuścić się rodzic dziecka mający pełnię władzy rodzicielskiej?
Zgodnie z ukształtowaną linią orzeczniczą Sądów, odpowiedź brzmi: NIE. Oto jedno z orzeczeń Sądu Najwyższego potwierdzające powyższą odpowiedź:
„Sprawcą tego przestępstwa nie będzie zatem rodzic – również wtedy, gdy działa bez zgody lub wiedzy drugiego z rodziców uprawnionego do wykonywania tej władzy albo nawet wbrew jego woli. Odpowiedzialność karna rodzica za uprowadzenie lub zatrzymanie swojego dziecka, które nie ukończyło 15 lat, może nastąpić dopiero wówczas, gdy został on pozbawiony władzy rodzicielskiej albo gdy nastąpiło zawieszenie lub ograniczenie tej władzy” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21.11.1979 r., VI KZP 15/79)
Uprowadzenie dziecka a władza rodzicielska
A zatem, aby mogło dojść do przypisania odpowiedzialności karnej z tytułu popełnienia w/w przestępstwa konieczne jest wykazanie, że rodzic, który miał dopuścić się uprowadzenia był wcześniej pozbawiony władzy rodzicielskiej lub ta władza była ograniczona bądź zawieszona przez Sąd rodzinny. Jeśli natomiast rodzic miał pełnię władzy rodzicielskiej, to nawet gdy uprowadzając bądź zatrzymując dziecko, działał wbrew woli drugiego z rodziców – nie popełnił przestępstwa z art. 211 kodeksu karnego.
Oczywiście bezprawne działanie takiego rodzica nie wyklucza innych sankcji wobec niego. W szczególności odpowiednie decyzje może podjąć Sąd rodzinny, który wskutek próby uprowadzenia dziecka może właśnie pozbawić rodzica władzy rodzicielskiej bądź ją ograniczyć. Raczej nie będzie więc tak, że rodzic uprowadzający dziecko (w świetle przepisów Konwencji Haskiej) pozostanie całkowicie bezkarny. Niemniej jednak, zgodnie z aktualnym orzecznictwem Sądów, nie może być mowy o przypisaniu takiemu rodzicowi (z pełnią władzy rodzicielskiej) odpowiedzialności karnej z tytułu popełnienia przestępstwa z art. 211 kodeksu karnego.